1.11 Cykl życia wykładziny dywanowej

Ograniczając pojęcie cyklu życia jedynie do wyrobów włókienniczych możemy zauważyć pewne powtarzające się schematy w zależności od typu wyrobu. Poniższa tabela zawiera ogólne porównanie negatywnego wpływu na środowisko różnych produktów tekstylnych
w trakcie najważniejszych faz życia (wg. Sustainable fashion and textiles). W przypadku wyrobów tekstylnych lekkich i aktywnie używanych takich jak odzież czy tekstylia domowe, widzimy, że największy wpływ mają one na środowisko w fazie użytkowania. Jest to spowodowane energochłonnym utrzymaniem tych rzeczy w czystości. Składają się na to przede wszystkim procesy prania. Kolejną grupę produktów stanowią wyroby tekstylne ciężkie takie jak tkaniny tapicerskie oraz opisywane w tym projekcie dywany. Wyroby te ze względu na swój statyczny charakter są rzadziej poddawane procesom konserwacji, jednak ich produkcja a potem utylizacja wymagają stosunkowo dużo większych nakładów.



Tabela 2: Porównanie energochłonności różnych typów wyrobów włókienniczych.
+ relatywnie mały wkład; ++ relatywnie średni wkład; +++ relatywnie duży wkład (źródło: [4])

Ciężkie wyroby tekstylne w trakcie swojego życia muszą posiadać dużo większe odporności i trwałości niż tekstylia lekkie. Powoduje to dużo większą złożoność tych wyrobów jak również użycie w ich produkcji innych surowców i wykończeń. Procesy te sprawiają, że są to produkty o dużo dłuższym życiu oraz o doskonałych właściwościach użytkowych, niestety ich złożoność powoduje również większy wkład początkowy, większe wykorzystanie chemikaliów w produkcji oraz trudniejszy proces utylizacji.

Dodatkowym elementem mający duży wpływ na środowisko jest transport surowców, półproduktów oraz już gotowych wyrobów, gdzie zużywane są duże ilości paliwa a do atmosfery przedostają się gazy cieplarniane takie jak CO2.

Kolejne etapy

1. Przygotowanie włókien

Przygotowanie włókien to pierwszy krok do wyprodukowania dywanu, tak jak i wszystkich wyrobów włókienniczych. Może to być albo wyhodowanie włókien naturalnych i ich dalsze oczyszczanie albo wyprodukowanie włókien chemicznych i ich dalsza obróbka. Większość dywanów używanych dzisiaj wykonanych jest z włókien sztucznych takich jak z: nylonu, polipropylenu lub poliestru. Mówi się, że włókna tego rodzaju są złe jako że wszystkie są produkowane na bazie ropy naftowej i wymaga dużych nakładów energetycznych. Jeśli jednak porównać je z wymaganiami jakie stawia produkcja bawełny, której wyhodowanie 1 kg wymaga 8 000 litrów wody, możemy zauważyć że każde z nich posiada swoje wady i zalety. Dla porównania produkcja 1 kg poliestru wymaga zużycia minimalnych lub żadnych ilości wody[4]. Ważne jest zatem odpowiednie zbalansowanie ilości zużytej wody, chemikaliów i energii oraz zastanowienie się ile z tego stanowi energia nie pochodząca np. z odnawialnych źródeł energii i ile wody staje się bezpowrotnie ściekami.

Istnieje kilka alternatywnych, bardziej “zielonych włókien” jakie używa się do produkcji dywanów. Wśród nich znajduje się nylon i PET z recyklingu, poliester z przetworzonych butelek plastikowych czy włókna z skrobi kukurydzianej (PLA).[5]

2. Produkcja dywanu

Kiedy nasze włókna zostaną już wytworzone lub wyhodowane, następuje proces ich przekształcenia w gotowy wyrów. Całość procesów jest bardzo złożona i w raz z przygotowaniem do samego wytwarzania dywanu w procesie tkania , obejmuje wiele przygotowań i procesów wstępnych. Obejmują one przygotowanie włókien, ich barwienie, które często wymaga użycia toksycznych barwników i dużych ilości wody, przygotowanie osnowy, jej klejenie, które po zakończeniu jest zmywane sam proces tkania, który wymaga dużych ilości energii a dalej procesy wykończalnicze angażujące olbrzymie ilości chemikaliów i wody.


Rysunek 4: Produkty wejściowe wymagane do produkcji, procesy zachodzące w trakcie produkcji oraz produkty wyjściowe. Źródło: opracowanie własne.

Na rysunku 4 widzimy jakie są produkty wejściowe wymagane do produkcji dywanu. Znajdują się tam dobra naturalne takie jak surowce czy woda, ale również elementy już przetworzone przez człowieka. Energia ma swoje źródło w węglu lub drewnie spalanym w elektrowniach, chemikalia to przygotowane przez ludzi związki z składników naturalnych. Włókna przetwarzane w trakcie produkcji wielokroć są poddawane działaniu chemikaliów w celu nadania im specjalnych cech czy kolorów a następnie są prane i płukane, alby pozostałe chemikalia nie były przyczyną zatruć ludzi. Woda zużyta w tych procesach staje się brudna i toksyczna i wraca do środowiska naturalnego w postaci nieczyszczonych lub słabo oczyszczonych ścieków. Taka praktyka jest obecnie coraz bardziej tępiona i coraz częściej przy zakładach produkcyjnych buduje się oczyszczalnie ścieków. Kolejnym produktem jaki z fabryki trafia do środowiska są odpady stałe, pozostałości włókien, resztki barwników, opakowania, kleje z których nie wszystkie są ponownie używane. Stanowią one śmieci które trafią na wysypiska i będą czekały aż same się rozłożą lub zostaną poddane spalaniu. W trakcie produkcji podczas wielu procesów wykorzystywane są wysokie temperatury lub obróbki wymagające dużego zużycia energii. Produkowana energia posiada swój produkt uboczny w postaci gazów cieplarnianych jakie trafiają do atmosfery.

Tak więc, poza produktem końcowym jakim w tym przypadku jest dywan, proces produkcji dostarcza również wielu innych produktów ubocznych jakie w przypadku złej gospodarki odpadami mają szkodliwy wpływ na środowisko i zdrowie człowieka.

3. Transport

Etapem który często jest pomijany, a którego wpływ na środowisko jest ogromny jest transport. Większość surowców zanim trafi do fabryki jest transportowanych, w przypadku włókien naturalnych są to nawet podróże z kontynentu na kontynent. Produkt podobnie jak surowce czy półprodukty, ma do przebycia setki kilometrów zanim trafi do swojego użytkownika. Z fabryki trafia on do magazynów, później dopiero do sklepów i do naszych domów. Transport jest odpowiedzialny za 1/3 światowej emisji CO2 powstającej w wyniku działalności człowieka [6]. Czasami zdarza się tak, że wykorzystanie „zdrowszych” surowców okazuje się dużo bardziej szkodliwe niż użycie włókien syntetycznych, ponieważ emisja gazów cieplarnianych ( w tym CO2) jakie są emitowane w trakcie daleko dystansowych transportów jest dużo większa niż w przypadku lokalnej produkcji. Przykładem może tutaj być produkcja dywanów w USA, gdzie zlokalizowane jest 45% światowej produkcji dywanów . Większość dywanów w USA jest transportowanych do miejsca przeznaczenia za pomocą ciężarówek. W trakcie transportu, dywany wykazują znacznie mniejszą emisję dwutlenku węgla niż „ekologiczne” podłogi wykonane z bambusa czy korku, co jest wynikiem tego, że surowce do ich wykonania muszą najpierw zostać przetransportowane do Stanów [5]. Kolejnym powodem mniejszej emisji dwutlenku węgla jest stosunkowo mały ciężar, co skutkuje również mniejszym zużyciem paliwa. Niektóre rodzaje dywanów np. wykonanych z wełny, często pochodzą z innych krajów a więc emisja dwutlenku węgla jest drastycznie zwiększana w wyniku dodatkowego zużycia energii
w trakcie żeglugi. [5] Zalecanym rozwiązaniem tego problemu jest wybieranie lokalnej produkcji, która nie angażuje dalekich transportów i pozwala nam na stymulacje lokalnej gospodarki.

4. Użycie

Kiedy dywan trafi już na miejsce swojego użytkowania najpierw zostaje zamocowany. Zazwyczaj jest on przyklejany za pomocą taśm klejących lub klejów syntetycznych. Zdarza się że środki użyte do zamocowania dywanu są środkami toksycznymi które emitują do powietrza lotne związki.

W trakcie użytkowania dywan brudzi się i wymaga stałej konserwacji. Opiera się ona na regularnym odkurzaniu, praniu mechanicznym lub chemicznym. Czynności te wymagają dużego zużycia energii, środków chemicznych do konserwacji i czyszczenia dywanu a także wody. Często środki te są używane nierozważnie, przez co potrzebna energia jest znacznie większa. Ma to miejsce kiedy np. odkurzamy z zapchanym filtrem i odkurzacz pracuje dużo słabiej. [6] Energia używana w trakcie konserwacji produktu jest stosunkowo mniejsza niż energia zużywana do jego produkcji czy utylizacji (Tabela 2).

Istotnym elementem użytkowania dywanu jest zapobieganie jego zniszczeniu. Nieuwaga czy nasze podejście (kiedy dywan szybko nam się znudzi) może być powodem szybkiego zniszczenia dywanu i potrzeby wymienienia go na nowy. Takie podejście do produktu powoduje utylizację rzeczy których czas życia był przewidziany na dużo dłuższy i który przyspiesza zwiększanie się odpadów dywanowych na wysypiskach.

5. Utylizacja

Prawie 3 miliardy kilogramów dywanów rocznie trafia na składowiska odpadów, jest to prawie 99% produkowanych dywanów [8]. Większość z nich, opartych jest na ropie naftowej i rozkładają się w bardzo długim czasie. Większość z nich mogłaby być poddana recyklingowi, a teoretycznie rzecz ujmując wszystkie mogłyby być bezpiecznie spalane w ramach systemów odzyskiwania energii. Dywany wykonane z przędz sztucznych powinny być objęte zamkniętym obiegiem surowca, te z przędz naturalnych, będą ulegać biodegradacji po pewnym czasie od złożenia na wysypisku. Jednakże przez brak odpowiedniego zarządzania odpadami oraz z uwagi na duże trudności w recyklingu dywanów próby takie podejmowane są rzadko. Głównym tego powodem jest duża złożoność produktu jakim jest dywan. Każda z warstw wykonana jest z włókien o innej charakterystyce, kleje i barwniki użyte w dywanie dodatkowo komplikują tą sprawę nie tylko ze względu na większą różnorodność w składzie ale również dlatego, że warstw tych niemalże nie da się rozdzielić.

Wiele z dywanów tafia na śmietnik, dlatego że ich część jest uszkodzona. Aby zredukować ilość składowanych odpadów dywanowych, proponuje się używania dywanów modułowych. Pozwalają one aby w przypadku uszkodzenia dywanu można było wymienić tylko jego moduł a nie całą wykładzinę.

Utylizacja dywanu może być podzielona na trzy części:
- biodegradację – jaka ma miejsce na wysypiskach śmieci, gdzie dywan czeka aż się rozłoży ;
- recykling – czyli odzyskanie możliwie jak największej ilości surowca oraz przetworzenie go na surowiec wtórny;
- spalanie – czyli odzyskiwanie energii w specjalnie przygotowanych do tego spalarniach.

Każdy z tych sposobów ma swoje wady i zalety. Biodegradacja powoduje że dywany przez wiele lat leżą na wysypiskach, często emitując w trakcie rozkładu różne substancje chemiczne zubożające lub zatruwające glebę. Produktem recyklingu często jest surowiec gorszy od oryginalnego ze względu na znajdujące się w nim zanieczyszczenia, resztki barwników i apretur. Spalanie z kolei niesie z sobą zagrożenie skażenia powietrza jeśli nie jest prowadzone w odpowiednich warunkach i jeśli produkty spalania nie są odpowiednio oczyszczane.